Inleiding: haptische fenomenen

Binnen onze haptonomische begeleiding maken we gebruik van fenomenen. Een fenomeen is een verschijnsel dat zich bij herhaling voordoet, dat je kunt waarnemen, herhalen en toetsen. Een haptisch fenomeen is een verschijnsel dat zich steeds weer voordoet wanneer iemand meer of minder bewust voelt. In de basis is er één haptisch fenomeen: wanneer je varieert in de mate waarin je bewust voelt, verandert er iets in je grondspanning, in je balans, en ook in je beleving. Dit haptische fenomeen kan op diverse wijzen ingezet en belicht worden. Vandaar dat er wel gesproken wordt over fenomenen (meervoud).

 

Het haptonomisch drieluik…..

….is een werkvorm die is ontwikkeld door Frans Veldman, waarin we de cliënt vanuit 3 invalshoeken haptische fenomenen laten ervaren. De term drieluik komt voort uit de schilderkunst. In het drieluik schilderij ontstaat de afbeelding door het samenvoegen van de 3 luiken.  In het haptonomisch drieluik wordt de ontmoeting tussen begeleider en cliënt als het hele schilderij gezien. In de drie afzonderlijke luiken wordt ingezoomd op elementen daarvan.

 

Het haptonomisch drieluik in de intake

Er zijn twee doelen waarvoor je het drieluik inzet:

• Voor je cliënt is het drieluik een vorm waarbinnen je hem/haar kennis laat maken met jouw manier van begeleiden. Daarbij laat je haptische fenomenen aan den lijve ervaren.
• Als begeleider krijg je informatie over hoe je cliënt omgaat met voelen, doen en denken. Naast het inhoudelijk verhaal, krijg je ook informatie over hoe de cliënt aanvoelt en omgaat met (ge)voelen(s).

We kiezen ervoor om gelijk met het drieluik te beginnen in de intake. De intake beslaat drie sessies, waarbij we per keer een deel van het drieluik de revue laten passeren. In principe doen we dat in aanraakvormen, maar het kan ook in oefen- of gespreksvormen worden aangeboden. Na deze drie sessies heb je informatie over hoe je cliënt reageert op jouw werkwijze en de cliënt heeft informatie over jouw werkwijze, sfeer en stijl. Zowel je cliënt als jijzelf kunnen dan een meer bewuste keuze maken om al dan niet samen een begeleidingstraject in te gaan.

 

Het eerste deel

De essentie van het fenomeen dat in het eerste deel wordt aangeboden is, dat we voortdurend variëren in ons meer of minder bewust zijn van wat we voelen van onszelf en/of van onze omgeving. Daar schakelen we de hele dag in, alleen realiseren we ons dat meestal niet. Het gaat automatisch. Je laat binnenkomen wat je voelt van je omgeving (meer verbinden) of je sluit je er meer van af (meer isoleren). We laten de cliënt voelen dat dit vermogen om te schakelen ook bewust ingezet kan worden en dat dit leidt tot verschillen in grondspanning en beleving, waardoor hij/zij anders reageert op last. Zo ervaart de cliënt dat hij/zij zelf invloed heeft op hoe hij/zij zich voelt en reageert op de omgeving.

Het tweede deel

De essentie van het fenomeen dat in het tweede deel wordt aangeboden is, dat de omgeving voortdurend invloed op ons heeft. Ook deze invloed van buitenaf zorgt voor verandering(en) in grondspanning, balans en beleving. Dit laten we de cliënt ervaren. Daardoor kan deze zich er meer bewust van worden dat hij/zij met zijn lichaam reageert op wat er in de omgeving is en gebeurt.  Meer bewustzijn van reacties en gevoelens kan helpen in het maken van keuzes.

Het derde deel

De essentie van het fenomeen dat in het derde deel wordt aangeboden is, dat er altijd sprake is van wederzijdse beïnvloeding in een ontmoeting. Gevoelens en bewegingen binnen de ontmoeting worden meer bewust gemaakt.  Dat is belangrijk voor de manier waarop cliënt en begeleider gaan samenwerken en gestelde doelen proberen te realiseren.

 

Het haptonomisch drieluik na de intake

De fenomenen van het drieluik worden ook verderop in de begeleiding als therapeutische insteek gebruikt. Afhankelijk van de doelstelling, kun je er bijvoorbeeld voor kiezen om een accent te leggen op het oefenen en trainen van de fenomenen uit het eerste deel, het tweede deel, of juist uit het derde deel. Met als uiteindelijke doel dat er een andere balans en stabiliteit tussen voelen, denken en handelen binnen de ontmoeting kan ontstaan.

 

Waar we ook aandacht aan besteden

Met cursisten die deze nascholing volgen ter verdieping (en die dus al bekend zijn met het drieluik) gaan we in ieder geval ook aan de slag met vragen die voortkomen uit de praktijk. Wat we zoal horen:

• Hoe kun je het verschil voelen tussen voelen en denkvoelen?
• Waarom ‘lukt’ het niet? Ik en/of de cliënt ervaren weinig tot geen verschil.
• Twijfel aan eigen ‘goed’ doen/ kunnen.
• Waarmee en met hoeveel ervaringen stuur ik mijn cliënt naar huis?
• Wat zeg ik als cliënten vragen wat ze ermee kunnen?
• Is deel 3 nou echt nodig om te doen? Is mijn cliënt daar wel aan toe?
• Vragen en ervaringen over het protocol. Waarom zo en kan het ook anders?

We gaan deze vragen met elkaar onderzoeken en beantwoorden.

 

Werkvormen en programma in deze nascholing

De fenomenen uit het drieluik kunnen zowel ingezet worden bij het aanraken, als in beweegvormen en in gesprekken. In deze nascholing zullen al deze drie werkvormen aan de orde komen, zowel vanuit fenomenologisch perspectief als vanuit de therapeutische insteek. De eerste dag staat in het teken van fenomenen uit het eerste deel, de tweede dag gaan we bezig met de fenomenen uit het tweede deel en de derde dag met de fenomenen binnen de ontmoeting.

 

Doelgroep

Afgestudeerde haptotherapeuten en studenten in de afstudeerfase van Synergos, de Academie voor Haptonomie, het ITH en het WIH. Voor deze nascholing is het volgen van de dag ‘de dynamiek van emoties’ geen instroomeis. Voor haptotherapeuten die al bekend zijn met het drieluik, is deze nascholing geschikt als verdieping, verbreding en finetunen. Voor mensen die nog niet bekend zijn met het drieluik, is deze nascholing een introductie.

 

Literatuur

• Haptonomie, wetenschap van de affectiviteit; Frans Veldman; uitgeverij Bijleveld; 1988; Hoofdstuk 3: de mens en zijn lichaam (blz. 39-62); Hoofdstuk 9: haptonomische vermogens (blz. 291-310); Hoofdstuk 15: de representatie tonus (blz. 311-335).
• Artikel van Elseline Dijkstra: Wat het lichaam weet; https://www.filosofie.nl/nl/artikel/5258/wat-het-lichaam-weet-merleau-ponty.html (5 bladzijden).
• De reader die je ontvangt bij deze nascholing (10 bladzijden).
• YouTube: filmpjes van Antonio Damasio over de samenhang tussen lichaam, emoties en brein.